Κατοχικά

Τα “Κατοχικά” της Κούλας Ξηραδάκη αναπτύχθηκαν σε τρεις τόμους. Ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1975 και παρακίνησε πολλούς να ανταποκριθούν στην προτροπή της συγγραφέως, “Στείλτε συμπληρωματικά στοιχεία να περιληφθούν στον δεύτερο τόμο”, καταθέτοντας ονόματα, μαρτυρίες, ντοκουμέντα, διευκρινίσεις. Στο μεταξύ η ίδια συνέχισε να αποθησαυρίζει. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1979, δημοσιεύθηκε ο Β΄ τόμος, συνοδευόμενος και αυτός από την προσδοκία προσέλκυσης νέων στοιχείων. Με τον Γ΄ τόμο, που κυκλοφορεί τώρα για πρώτη φορά, μαζί με την ύλη των δύο προηγούμενων, σε έναν ενιαίο τόμο από τις εκδόσεις “Κουκκίδα”, ο κύκλος ολοκληρώνεται.

Όχι τυχαία, τα “Κατοχικά” ξεκίνησαν το 1975, με τη μεταπολίτευση. Συμπτωματικά, κλείνουν τον κύκλο τους μαζί με τον δικό της. Η σύμπτωση δίνει έρεισμα για κάποιες σκέψεις. Σ’ αυτά τα τριάντα πέντε τόσα χρόνια, πόσο μπορέσαμε να εμβαθύνουμε στο κατοχικό και μετακατοχικό παρελθόν μας, πώς διαχειριστήκαμε τη συλλογική μνήμη, την ιστορία “μας”; Οδυνηρά διχασμένη μέχρι τότε, η ελληνική κοινωνία βρέθηκε, μεταπολιτευτικά, σε διχοστασία αναφορικά με τις τραυματικές εκείνες εμπειρίες. Θα επέλεγε να αφήσει τη βουβή ροή του χρόνου να παρασύρει τις πληγές της στη λήθη, ή θα εμπιστευόταν την επούλωσή τους στη μνήμη, μόνο αντίδοτο στην τάση των ανθρωπίνων να επαναλαμβάνονται; Κι ενώ η διχοστασία εξακολουθούσε, είδαμε να ζωηρεύει, μετά το 1990 ιδίως, στην εγχώρια ιστοριογραφία μια τάση επαναπροσέγγισης της περιόδου, με διαθέσεις αποκαθήλωσης αυτού που οι εκπρόσωποι της τάσης αυτής φαίνεται να θεωρούν μονομερή αλλότρια ιδεολογική διαχείριση της πρόσφατης ιστορίας “μας”. Ίσως υπερβάλλουν όσοι πίσω απ’ αυτήν την προσέγγιση υποψιάζονται κάτι περισσότερο από γνήσιο ερευνητικό ενδιαφέρον και διακρίνουν το ενδεχόμενο να ξαναβρεθούμε να κάνουμε, π.χ., απογραφή των θυμάτων της Κατοχής με πρωθύστερο κριτήριο την έκβαση του Εμφυλίου. Λιγότερο υπερβολική μοιάζει, ωστόσο, η υπόνοια ότι οι αναμοχλεύσεις σε επίπεδο συλλογικής μνήμης προθερμαίνουν αναμετρήσεις σε επίπεδο ιδεολογικό, πίσω από τις οποίες σχεδόν πάντα -πόσο μάλλον σε καιρούς χαλεπούς- υποκρύπτονται διαθέσεις ανακατανομής ισχύος σε επίπεδο κοινωνίας. […]

(από το σημείωμα του επιμελητή)