Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ

Στις 5 Οκτωβρίου 1873 δημοσιεύεται στην εφημερίδα “Εφημερίς” των Αθηνών η ιστορία ενός άπορου 17χρονου κοριτσιού από τον Πειραιά που μεταμφιέζεται σε αγόρι για να βρει στην Αθήνα εργασία και κατοικία. Είναι η πρώτη αφήγηση σε ελληνική εφημερίδα, η πρώτη “ιστορία με ανθρώπινο ενδιαφέρον” (“human interest story”), όπως την ονομάζουν οι Αμερικανοί, “fait divers”, όπως την ονομάζουν οι Γάλλοι, ένα είδος με το οποίο ο Τύπος στρέφεται προς το πραγματικό και αναπαριστά ή εξιστορεί την καθημερινότητα. Το αστυνομικό δελτίο, τα δικαστικά πρακτικά, το κοινωνικό περιθώριο και η εργατική τάξη, οι πόλεμοι είναι οι προνομιακοί χώροι απ’ όπου η δημοσιογραφική αφήγηση αντλεί τα θέματά της. Ένα διπλό έγκλημα στα Βίλια, που εκδικάζεται με διερμηνέα γιατί δράστες και μάρτυρες ομιλούν μόνο αλβανικά, ένας φόνος στα Τρίκαλα με δράστη ηγούμενο τοπικής μονής για λαθρεμπόριο τσιγαρόχαρτου, οι συνθήκες διαβίωσης των εργατών στο Λαύριο, τα αιματηρά επεισόδια μεταξύ φοιτητών και αστυνομίας στα Προπύλαια, ο θάνατος του γιου τού στρατηγού Καλάρη στους Βαλκανικούς Πολέμους, η άφιξη των Ελλήνων αιχμαλώτων στρατιωτών από τη Μικρά Ασία σε μια ερημική ακτή του Πειραιά, το μυστηριώδες έγκλημα του Κηφισού (η δολοφονία Αθανασόπουλου) -η διασημότερη ίσως δημοσιογραφική αφήγηση στον ελληνικό Τύπο-, η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1933, όπου για πρώτη φορά ακολουθούνται οι αφηγηματικοί κανόνες των κινηματογραφικών σεκάνς, το κοινωνικό περιθώριο της Αθήνας και οι πόρνες των Βούρλων, όπου για πρώτη φορά στις ελληνικές εφημερίδες έχουμε απόκρυψη ταυτότητας από την πλευρά του ρεπόρτερ, είναι μερικές από τις αφηγήσεις που χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα για να παρουσιαστεί αυτό το είδος στον ελληνικό Τύπο.

Η “Εφημερίς” είναι η πρώτη ημερήσια εφημερίδα που εκδίδεται στην Ελλάδα και ανήκει στον τύπο της ανεξάρτητης εφημερίδας μεγάλου κοινού, με την οποία ανοίγει ο ελληνικός αιώνας των εφημερίδων. Ακολούθησαν πολλοί τίτλοι, που έφεραν στο όλο και αυξανόμενο αναγνωστικό κοινό την ποιητική της καθημερινότητας. Στο βιβλίο, εκτός από τις αφηγήσεις, παρουσιάζονται και οι φορείς της αφήγησης, οι εφημερίδες, η οργάνωσή τους, η διανομή τους, τα τιράζ τους, η ανταπόκρισή τους στην τεχνολογία, το άνοιγμά τους στον έξω κόσμο. Παρουσιάζονται βεβαίως και οι αφηγητές, οι δημοσιογράφοι ή οι ρεπόρτερ, η επαγγελματοποίησή τους, η εμφάνισή τους στις στατιστικές, αλλά και η διαρκής κίνησή τους από τη δημοσιογραφία στη λογοτεχνία, και αντίστροφα.

Το “Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ – Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-20ός αιώνας” είναι η πρώτη έρευνα στην οποία ο ελληνικός Τύπος δεν αντιμετωπίζεται ως κεφάλαιο της πολιτικής ιστορίας αλλά ως αυτόνομο αφηγηματικό πεδίο, με τους δικούς του κανόνες σε σχέση με τη λειτουργία του βλέμματος του ρεπόρτερ, της μαρτυρίας, του πρώτου προσώπου, της τεκμηρίωσης του γεγονότος, της υπογραφής. Καθώς η εφημερίδα ως μέσο και ως μορφή αρχείου έχει χάσει σήμερα την κυριαρχία της, μπορούμε να πούμε ότι το βιβλίο αυτό ανήκει σ’ έναν ιδιαίτερο χώρο της επιστήμης της Ιστορίας, που ονομάζεται Αρχαιολογία των Μέσων.