Έγρεο, φίλα μάτερ

“Έγρεο, φίλα μάτερ” σημαίνει “Σήκω, αγαπημένη μητέρα”. Είναι ένα εύγλωττο για τους υποψιασμένους αλλά όχι προκλητικό σύνθημα, που το εμπνεύστηκαν από έναν στίχο της Οδύσσειας κάποιοι σκαπανείς της ελληνικής εθνικής ιδέας στις αρχές του 19ου αιώνα. Φυσικά, “αγαπημένη μητέρα” ήταν η Ελλάδα, που οι λίγοι αυτοί διανοούμενοι πίστευαν ότι μπορούσε πλέον, και έπρεπε, να αναστηθεί, στηριγμένη στις δικές της δυνάμεις. Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί καρπό της πρώτης συστηματικής προσπάθειας να εντοπιστούν, να παρουσιαστούν και να σχολιαστούν κείμενα και εικαστικά έργα της περιόδου που ονομάζουμε Τουρκοκρατία, κείμενα και έργα στα οποία η Ελλάδα παρουσιάστηκε προσωποποιημένη. Η προσωποποίηση έγινε προφανώς επειδή οι δημιουργοί των έργων αυτών, Έλληνες και ξένοι, θέλησαν να μιλήσουν στο κοινό τους παραστατικότερα για το παρελθόν, για το τότε παρόν ή για το προσδοκώμενο μέλλον της πάλαι ποτέ ένδοξης και στις μέρες τους πολιτικά υποταγμένης και πολιτιστικά καθυστερημένης χώρας, εκφράζοντας με διάφορα κίνητρα -πολιτικά πάντοτε στην ουσία τους- κρίσεις, εκτιμήσεις, προβλέψεις, ευχές, υποσχέσεις και προτροπές. Καλύπτεται το διάστημα 1464-1821, προτάσσεται ωστόσο και μια επισκόπηση των προσωποποιήσεων της Αρχαίας Ελλάδας, από τον 5ο π.Χ. ώς τον 2ο μ.Χ. αιώνα.