Η δυτική ψευδαίσθηση της ανθρώπινης φύσης

Στοχασμοί γύρω από τη μακραίωνη ιστορία της ιεραρχίας, της ισότητας και της εξύψωσης από την αναρχία στη Δύση και συγκριτικές σημειώσεις πάνω σε άλλες αντιλήψεις περί της ανθρώπινης συνθήκης.
Εδώ και πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια, ένα φάντασμα βασανίζει τον πολιτισμό που ονομάζουμε δυτικό: “η οπτασία μιας ανθρώπινης φύσης τόσο αχόρταγης κι εριστικής που, αν δεν δαμαστεί με κάποιο τρόπο, θα βυθίσει την κοινωνία στην αναρχία”. Το αντίδοτο στην αναρχία προσφέρεται σε δύο θεωρητικές συσκευασίες: ιεραρχία ή ισότητα, είτε ένα σύστημα κυριαρχίας που συγκρατεί με τη βία τη φυσική ιδιοτέλεια των ανθρώπων, είτε ένα σύστημα εξισορρόπησης που συμφιλιώνει τα ξεχωριστά συμφέροντα μέσα στο κοινό συμφέρον.
Στα μεγάλα ζητήματα, όπως στο κρύο μπάνιο, πρέπει να μπαίνεις και να βγαίνεις το ταχύτερο δυνατό, κι ο Sahlins δε χάνεται σε απεραντολογίες. Ορίζοντας τις συντεταγμένες τούτου του Μεταφυσικού Τριγώνου, από το Θουκυδίδη ως τον Χομπς και από τον Αυγουστίνο ως τους Πατέρες της Αμερικάνικης Επανάστασης, εντοπίζει γρήγορα το θεμέλιό του στην αντιπαράθεση μεταξύ πολιτισμού και φύσης, νόμου και φύσεως – αντίθεση που είναι το διακριτικό σημάδι του δικού μας φολκλόρ (και της κοινωνικής μας επιστήμης, άλλωστε), “σε αντιδιαστολή με τους πολλούς λαούς που, αντί να πιστεύουν πως οι άνθρωποι είναι βασικά κτήνη, θεωρούν ότι τα κτήνη είναι βασικά άνθρωποι”. Ωστόσο, η δυτική εμμονή σε μια παντοδύναμη και πανταχού παρούσα ιδιοτέλεια, λιγότερο ή περισσότερο ορθολογική, αγνοεί το μόνο αληθινά οικουμενικό γνώρισμα της ανθρώπινης κοινωνικότητας: δηλαδή τις συμβολικά κατασκευασμένες συγγενικές σχέσεις. “Γιατί, τι σημαίνει “συμφέρον του εαυτού” όταν τόσο ο εαυτός όσο και το συμφέρον είναι μάλλον διαπροσωπικές σχέσεις παρά ατομικά κατηγορήματα;” Το ερώτημα, ασφαλώς, δεν είναι αν η ανθρώπινη φύση είναι βασικά “καλή” ή “κακή”. Το ζήτημα είναι ο ίδιος ο βιολογισμός: η ιδέα ενός, μια για πάντα δεδομένου, σωματικού προκαθορισμού των πολιτισμικών μορφών.
Ο Sahlins καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η δυτική κοινωνία έχει οικοδομηθεί πάνω σε μια διεστραμμένη και λανθασμένη ιδέα για την ανθρώπινη φύση. Αν είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν είναι μάταιος ο στοχασμός πάνω στα πνευματικά θεμέλια, φαίνεται ότι, σε εποχές κρίσης και αναταραχής, γίνεται το απαραίτητο θεωρητικό εργαλείο για μια κριτική αντίσταση.