Περί καθηκόντων βίβλος

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος (1680-1730), άνθρωπος με βαθιά καλλιέργεια και γνώση, ήταν ο πρώτος Έλληνας που διορίστηκε ηγεμόνας στις παραδουνάβιες ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος αναρρήθηκε διαδοχικά στον θρόνο και των δύο ηγεμονιών (1709-1730) και εγκαινίασε τον “αιώνα των Φαναριωτών” στις ρουμανικές χώρες.

Η εποχή των Φαναριωτών χαρακτηρίστηκε από σημαντικές μεταρρυθμίσεις στις φεουδαρχικές κοινωνίες των περιοχών αυτών και διαμόρφωσε το πλαίσιο μιας αξιοσημείωτης πολιτισμικής και πνευματικής εξέλιξης, που ανέδειξε τελικά τις ηγεμονίες στο κυριότερο κέντρο του Διαφωτισμού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Στην πραγματεία του “Περί καθηκόντων βίβλος”, που εκδόθηκε στο Βουκουρέστι το 1719, η επιρροή της κλασικής ηθικής φιλοσοφίας είναι έκδηλη. Ο συγγραφέας ακολουθεί τόσο τον Κικέρωνα όσο και τον Αριστοτέλη στην προσπάθειά του να σκιαγραφήσει ένα πρότυπο ενάρετης συμπεριφοράς και κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο αριστοτελικός πολίτης εφοδιάζεται με χριστιανικές αρετές και η παραδοσιακή χριστιανική ηθική εμπλουτίζεται ενσωματώνοντας κλασικές αξίες. Η πραγματεία δίνει κατά πρώτο λόγο έμφαση στον ορθό λόγο, ως το προσδιοριστικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Το κεντρικό και εκτενέστερο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στην εξέταση του ανθρώπου ως λογικού, κοινωνικού και πολιτικού όντος. Η γενναιότητα, η φρόνηση και η δικαιοσύνη (η ύψιστη των αρετών), η εγκράτεια και η γενναιοδωρία εξαίρονται όπως αρμόζει και προκρίνονται πλάι στις θεμελιώδεις θεολογικές αρετές της πίστης, της ελπίδας και της ευσπλαχνίας. Αυτά είναι τα καθήκοντα του έλλογου όντος στην πολιτική κοινωνία. Συνθέτουν επίσης το ηθικό πρότυπο του ενάρετου κυβερνήτη.

Πνευματικός πρόδρομος του ελληνικού Διαφωτισμού, ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος συμμετείχε στον πνευματικό κοσμοπολιτισμό της ευρωπαϊκής “πολιτείας των γραμμάτων» πέρα από τα σύνορα του οθωμανικού κράτους. Ο ερμηνευτικός σχολιασμός του Λάμπρου Καμπερίδη αναδεικνύει τη σημασία, την πολυπλοκότητα και την πολυσημία του κειμένου, ανιχνεύει και επισημαίνει την πολλαπλότητα των πνευματικών πηγών (φιλοσοφικών, θεολογικών, ηθικών, νομικών, πολιτικών) από τις οποίες αντλούσε έμπνευση ο συγγραφέας, και προσφέρει στον αναγνώστη όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για την κατανόηση του έργου.