Πορτογαλία 1974. Η επανάσταση των γαρυφάλλων

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 κατέρρευσαν και οι τρεις δικτατορίες στη νότια Ευρώπη: η ελληνική, η ισπανική και η πορτογαλική. Η χούντα στην Ελλάδα είχε κλείσει εφταετία, στην Ισπανία ο Φράνκο είχε κάνει το στρατιωτικό πραξικόπημά του το 1936 και είχε νικήσει στον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε. Στην Πορτογαλία το δικτατορικό καθεστώς έμοιαζε ακόμη πιο ακλόνητο, βρισκόταν στην εξουσία από το 1926! Και οι τρεις δικτατορίες έπεσαν κάτω από το βάρος της κρίσης τους και από το σφυροκόπημα του μαζικού κινήματος –την εξέγερση του Πολυτεχνείου στην Ελλάδα, τις μαζικές απεργίες στην Ισπανία, την Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία που έσπειρε τον τρόμο σε κάθε άρχουσα τάξη της Ευρώπης –και όχι μόνο.
Μέχρι πού μπορούσαν να φτάσουν τα κινήματα που ξεπηδούσαν μέσα από την κρίση των δικτατοριών; Στην «αποκατάσταση της δημοκρατίας» ή στην ανατροπή του καπιταλισμού; Η Πορτογαλία έδειχνε, στην πράξη, ότι ο δεύτερος δρόμος δεν ήταν ιδεολόγημα κάποιων ρομαντικών.
50 χρόνια μετά τον Απρίλη του 1974, η επέτειος της Πορτογαλικής Επανάστασης μας θυμίζει πως μέσα σε συνθήκες κρίσης και αστάθειας του συστήματος, μπορούν να ανοίξουν οι προοπτικές της πιο ριζοσπαστικής αλλαγής –ακόμη και εκεί που η παραμικρή αλλαγή μοιάζει αδύνατη.
Το κείμενο του Chris Harman περιγράφει και αναλύει όλες τις πλευρές της Πορτογαλικής Επανάστασης, τις κατακτήσεις της, την απίστευτη δυναμική του μαζικού κινήματος από τα κάτω, τα αδιέξοδα της ρεφορμιστικής αριστεράς, αλλά και τα πολιτικά προβλήματα που εμπόδισαν τη «νεαρή» επαναστατική αριστερά να αδράξει την ευκαιρία. Το βιβλίο περιλαμβάνει και ένα κείμενο του Tony Cliff με τίτλο «Οι μάζες μπαίνουν στον αγώνα» που γράφτηκε το 1975, ενώ η επανάσταση βρισκόταν σε εξέλιξη. Είναι απόσπασμα από την μπροσούρα «Η Πορτογαλία στο σταυροδρόμι» που κυκλοφόρησε τότε τόσο στην ίδια την Πορτογαλία όσο και μεταφρασμένη στην Ελλάδα.