Τα πάθη της λογικής

Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, κι ενόσω στ’ αυτιά των απανταχού γιάπηδων αντηχούσε ακόμα το διάγγελμα του Gordon Gekko “Η απληστία είναι σωστή!” (“Greed is right!”), από την ταινία Wall Street του Oliver Stone, ο οικονομολόγος Pόμπερτ Φρανκ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Cornell, αναλαμβάνει να αποδείξει με ένα μαθηματικής ακρίβειας μοντέλο ότι η ενάρετη/συνεργάσιμη συμπεριφορά αμείβει/δικαιώνεται. Το θεώρημά του είναι ευπρόσδεκτα απλό: Είναι/γίνεται κανείς “έντιμος”, προκειμένου να πείσει τους άλλους να “παίξουν” μαζί του. Από το παιχνίδι αυτό, που περιλαμβάνει τόσο το όφελος από τη συνεργασία όσο και το πολλαπλάσιο ενδεχομένως κέρδος από μια περιστασιακή “λαδιά” που ελπίζουμε πάντα ότι θα παραμείνει ατιμώρητη, αποκλείονται εκ προοιμίου εκείνοι που δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη, καθώς δεν έχουν ασκηθεί όσο πρέπει στα έργα της αρετής. Το επιχείρημα των ασκήσεων στην αρετή, που αντιστοιχούν σε ισάριθμες συναισθηματικές/ηθικές δεσμεύσεις με μακροπρόθεσμες κυρίως “βλέψεις”, ενώ στην αρχή θυμίζει ένα κλασικό ωφελιμιστικό κήρυγμα, καταλήγει σε μια ανατροπή που θα μπορούσε να συνοψιστεί με την παράφραση της γνωστής ρήσης: “Η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να φαίνεται τίμια, πρέπει και να είναι τίμια (για να μπορεί να πείθει)”. Ενδιαμέσως πειθόμαστε ότι υπάρχει σ’ αυτό τον κόσμο μια ειδική οικολογική εστία (niche) τόσο για τους τζαμπατζήδες-καιροσκόπους όσο και για τους συνετούς ανθρώπους και, κυρίως, για το ότι η σύνεση δεν έχει παρά ελάχιστη σχέση με την ψυχρή λογική – πολύ περισσότερο της ταιριάζουν και την εκφράζουν τα ανθρώπινα πάθη (αισθήματα οργής, δικαίου, οίκτου, ενοχής, αγάπης).