Δεξιά κι αριστερά

“Το μυθιστόρημά μου “Δεξιά κι αριστερά” αρνείται την ύπαρξη χαρακτήρων” είπε ο Γιόζεφ Ροτ για το έργο του αυτό. Όπως επίσης και ότι “δεν έχει τέλος”. Χρονικά το Δεξιά κι αριστερά καλύπτει την περίοδο λίγο πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι τα μέσα του Μεσοπολέμου, και διαδραματίζεται στη Γερμανία. Ο Ροτ διαλέγει τρεις χαρακτήρες, μέσω των οποίων δείχνει όχι μόνο το ιστορικό κενό, την αβεβαιότητα και την κρίση των ηθικών αξιών, αλλά και τη βαθιά ανασφάλεια του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος ενθουσιάζεται, υιοθετεί και αλλάζει ιδεολογίες, αναζητώντας τη σωτηρία του σε κάθε μορφή φανατισμού, προσπαθώντας να διαφύγει από τον ίδιο του τον εαυτό και την ατομικότητά του. Πρόκειται για μια οξυδερκή και διαχρονική σκιαγράφηση της “ανθρώπινης κατάστασης”. Δεξιά και αριστερά λοιπόν παλινδρομούν ο Πάουλ Μπέρνχαϊμ -γιος ευκατάστατου τραπεζίτη με βλέψεις στην αριστοκρατία-, ο αδελφός του Τέοντορ -αντισημίτης και εθνικόφρων-, και ο σκοτεινός Νικολάι Μπράνταϊς -Ρωσοεβραίος που πέφτει ως αλεξιπτωτιστής στη βερολινέζικη κοινωνία και μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα χτίζει μια οικονομική αυτοκρατορία-, προσπαθώντας όλοι τους να φτάσουν στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, να πλουτίσουν, να αποκτήσουν κύρος και όνομα. Η ηθική δεν παίζει κανένα ρόλο, οι ήρωες δεν έχουν ηθική. Κι επειδή με τόση ευκολία μεταπηδούν από το ένα στρατόπεδο στο άλλο -είτε αυτό είναι στον πόλεμο, είτε στην πολιτική-, θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν ζουν μία, αλλά περισσότερες ζωές, ή ακόμη ότι στερούνται τελικά χαρακτήρα. Μόνον ο Ρώσος Μπράνταϊς έχει την τόλμη να εγκαταλείψει τα πάντα λίγο πριν από την απόλυτη κυριαρχία του στη γερμανική βιομηχανία. Μόνον αυτός διακρίνει και συνειδητοποιεί τη ματαιότητα των υλικών αγαθών και της κοινωνικής ανόδου. Κι ενώ ο ίδιος ο Ροτ αρνείται στους ήρωές του το χαρακτήρα, χλευάζοντας, τσαλακώνοντας, ξεγυμνώνοντας και γελοιοποιώντας τους, καταθέτει ένα βιβλίο-σπουδή της ανθρώπινης φύσης, με όλα της τα σκοτεινά και αντι-ηρωικά στοιχεία, τον εγωισμό, την προσαρμοστικότητα, την αυταρέσκεια, τη φιλοδοξία, την ανασφάλεια, την ατολμία, τους φόβους, τη μοναξιά της. Το τέλος του μυθιστορήματος παραμένει ανοιχτό, όπως ανοιχτή και δίχως τέλος είναι και η περιπέτεια της ανθρώπινης κατάστασης.