Η Λέρος στο επίκεντρο και το περιθώριο

Η Λέρος χρησιμοποιείται συχνά στη γλώσσα ως συνώνυμο του ψυχιατρείου που λειτουργεί από το 1958 έως σήμερα στο νησί. Αυτή η «Λέρος» υπάρχει στη συλλογική μας μνήμη περισσότερο ως ιδέα, ως πολιτισμική φαντασίωση, ως μυθικός χώρος αποκτήνωσης και εξαθλίωσης, ως σύμβολο ψυχιατρικής κακοποίησης και εγκλεισμού παρά ως ίδρυμα, ως θεσμός, ως μέρος οργανωμένου και νομοθετικά πλαισιωμένου κρατικού σχεδιασμού, ως εργασιακό περιβάλλον, ως δομή με δρώντα υποκείμενα, ως χώρος ανάπτυξης κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων, ως κληρονομιά και συνέχεια συγκεκριμένων πολιτικών, πρακτικών και ιδεολογιών, ως πολιτισμικό προϊόν της κοινωνίας που τη γέννησε και την ανάθρεψε για πολλές δεκαετίες. Σε μεγάλο βαθμό, η Λέρος υπάρχει στη συλλογική μας μνήμη ως «ένοχο μυστικό», όπως το αποκάλεσε ο δημοσιογράφος του Observer στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας στις 10 Σεπτεμβρίου 1989. Πέρα από το ψυχιατρείο, το ένοχο αυτό μυστικό αφορά μία διαχρονικά τραυματική ιστορία εγκλεισμού και αποκλεισμού που ξεκινά από τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Ιταλών στον Μεσοπόλεμο, περνά στην ίδρυση των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών που λειτουργούν ως χώρος κατήχησης για νεαρούς αντάρτες και παιδιά της εργατικής τάξης στη μετεμφυλιακή περίοδο, αλλά και στη χρήση των ίδιων κτιρίων ως τόπων φυλάκισης και εξορίας πολιτικών αντιφρονούντων στη Χούντα, και φτάνει ως τη δημιουργία hot spot για πρόσφυγες στον προαύλιο χώρο του ψυχιατρείου το 2016. Ο ανά χείρας τόμος, φέρνοντας μαζί μελετητές από διαφορετικές πειθαρχίες, όπως η ιστορία, η ανθρωπολογία, η κριτική θεωρία, αλλά και η μουσικολογία, επιχειρεί να μιλήσει «για» και «πέρα» από το «ένοχο μυστικό», τοποθετώντας τη Λέρο από το περιθώριο στο επίκεντρο της έρευνας.