Ο άγραφος νόμος στην Αλβανία

Η Margaret Hasluck έζησε για 13 χρόνια στην Αλβανία, μέχρι το 1939, οπότε αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει λόγω της ιταλικής κατοχής. Το βιβλίο της αναφέρεται στην αλλαγή μιας εποχής για την αλβανική κοινωνία. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η κοινωνία της βόρειας Αλβανίας, είναι η τελευταία των Βαλκανίων, η οποία περνάει από τη φυλετική οργάνωση σε ένα έθνος-κράτος. Η αυτοδιοίκηση των χωριών, το εθιμικό δίκαιο, οι γενικές συνελεύσεις, η αυτοδικία και η μπέσα παραχωρούν τη θέση τους στην κεντρική κυβέρνηση, στο γραπτό νόμο, στους επαγγελματίες δικαστές, στην αστυνομία, στον τακτικό στρατό και στη φορολογία. Κανείς δεν αυτοπροσδιορίζεται πια ως μέλος μιας συγκεκριμένης φάρας ή χωριού, αλλά μόνο ως υπήκοος του αλβανικού κράτους. Αυτός ο ανυπότακτος αλλά και περήφανος λαός έχει πια κεντρική κυβέρνηση. Η συγγραφέας του βιβλίου έζησε από κοντά, μελέτησε και έγραψε για το πώς αυτή η κοινωνία μπορούσε να αυτοδιοικείται και να λειτουργεί χωρίς κανένα θεσμοθετημένο νόμο, παρά μόνο με το εθιμικό δίκαιο, τον άγραφο νόμο. Έναν νόμο, που πριν βιαστούμε να απορρίψουμε ως πρωτόγονο, πρέπει να αναλογιστούμε κατά πόσο και τα μεταγενέστερα συστήματα απονομής της δικαιοσύνης, εξασφαλίζουμε το δίκαιο όλων των ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις.

Το βιβλίο μπορεί να γράφτηκε στην αλλαγή μιας εποχής για τον αλβανικό λαό, αλλά μπορεί να διαβαστεί και σήμερα καθώς η αλβανική αλλά και η ελληνική κοινωνία επαναπροσδιορίζονται. Η Ελλάδα από χώρα εξαγωγής εργατικού δυναμικού, έγινε τόπος εισροής χιλιάδων μεταναστών, κυρίως Αλβανών. Οι “βρωμοέλληνες” των αμερικανών και γερμανών εργοδοτών, έγιναν οι ίδιοι τώρα εργοδότες των “βρωμοαλβανών”. Στο βιβλίο, ίσως αναγνωρίσει ο έλληνας αναγνώστης, και όχι μόνον αυτός που κατάγεται από ορισμένες αρβανίτικες κοινότητες της ελληνικής επικράτειας, εκείνες τις ιστορίες που λένε πια μόνον οι ηλικιωμένοι, κάποια από τα δημοτικά τραγούδια του χωριού του ή και οικείους άγραφους κανόνες (λ.χ. των ρεμπέτηδων). Και ίσως αναγνωρίσει τελικά ότι η σημερινή πληθώρα νόμων ούτε τον αδικημένο προστατεύει, ούτε το κοινό αίσθημα δικαίου ικανοποιεί.