Σάτιρα και επανάσταση

Ο ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΣ ΔΟΝ ΖΟΥΑΝ είναι το σημείο όπου μπορούμε να σκεφτούμε πως αρχίζει η ειρωνική διάβρωση (όχι η ανατροπή) του ρομαντισμού. Απέναντι στην αξίωση αυθεντικότητας, που την αφουγκράζεται και την αισθάνεται να διαποτίζει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του έργου του, ο Βύρων θα επιστρατεύσει τη μηχανή της σάτιρας αλλά και τις λεπτότερες διευθετήσεις της ειρωνείας και θα τις εγκαταστήσει μέσα στον πυρήνα μιας νέας ποιητικής αυτοσυνειδησίας. Σε αυτό θα αποδειχτεί ο λιγότερο ρομαντικός από τους ρομαντικούς ποιητές, εντέλει δε, στον Δον Ζουάν, και ο λιγότερο βυρωνικός, μολονότι δεν χωρεί αμφιβολία ότι το μεγάλο κωμικό έπος αποτελεί για τον ίδιο τον Βύρωνα –όσο και για τον σημερινό αναγνώστη του–τη φυσική συνέχεια του προηγούμενου έργου του, την προέκταση και την κορύφωσή του. Αρκεί στην κορύφωση αυτή ν ̓ακούσουμε, χωνεμένο μέσα στις περιελίξεις της ειρωνείας και υπό τους τόνους μιας αφ’ υψηλού θέασης των ανθρωπίνων, το ανάκρουσμα ενός τρόμου που μετά τον ρομαντισμό θα έρχεται όλο και πιο κοντά μας: τον τρόμο του μηδενισμού, της ηθικής ερήμωσης. Γι’ αυτό και το μακροσκελές αυτό έπος μπορεί να είναι τόσο λυτρωτικά ανάλαφρο αλλά και τόσο βαθιά συγκινητικό τόσο καίριο για το υπόλοιπο της λογοτεχνίας, όσο διαρκέσει ακόμα, έμμετρης και πεζής.