Το αποτύπωμα του Eisenman

Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει την πρώτη δημοσίευση στην ελληνική γλώσσα του άρθρου του Peter Eisenman “Το τέλος του κλασικότροπου: το τέλος της αρχής, το τέλος του τέλους” που δημοσιεύτηκε το 1984. Το κείμενο αυτό θεωρείται ένα από τα βασικά δοκίμια της αρχιτεκτονικής τής δεκαετίας του 1980, καθώς δημιούργησε συνθήκες μετατόπισης από τους δεσμούς της με τη μορφή και τη λειτουργία προς την έννοια. Παρουσιάζει τις ερμηνείες του συγγραφέα σχετικά με τις σχέσεις που ανέπτυξε η αρχιτεκτονική του Μοντερνισμού με τις διαφορετικές εκφάνσεις του κλασικού στοιχείου, καθώς και τις προτάσεις του για μια αρχιτεκτονική απαλλαγμένη από εξωτερικές αξίες, ως μια ανεξάρτητη αφήγηση, δίχως περιορισμούς. Ακολουθούν τα κείμενα της γνωστής ενότητας των κατοικιών του Eisenman (1967-1983), τα οποία εκθέτουν τις αναλυτικές διαδικασίες συγκρότησης μιας αρχιτεκτονικής πρότασης που στηρίζεται στην ανάγνωση των βασικών χαρακτηριστικών της δομής του χώρου. Τέλος, προστέθηκε η έρευνά του με τίτλο «Palladio Virtuel», η οποία εκδόθηκε το 2012 από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Yale, με αφορμή την ομώνυμη έκθεση, όπου καταθέτει την πιο πρόσφατη αρχιτεκτονική σκέψη του.

Τα τρία κείμενα των επιμελητών συγκροτούν μια προσπάθεια προσέγγισης του έργου και των θέσεων του Eisenman, μέσω τριών εννοιολογικών συνδέσεων: Το κείμενο “Οίκος και τυχαιότητα”, από το “Della famiglia” του Alberti στα Houses του Eisenman, αναφέρεται στην κατοικία ως δομικό συστατικό μιας συγκεκριμένης κοινωνικής συμπεριφοράς εντός ενός εξίσου συγκεκριμένου ιδεολογικού και πολιτισμικού πεδίου. Στόχος είναι η κατανόηση των βασικών αρχών, επί των οποίων καλλιεργείται από τον αρχιτέκτονα-δημιουργό η σχέση μεταξύ του ρήματος κατοικώ και του αντικειμένου της κατοικίας. Οι κατοικίες του P. Eisenman εμπεριέχουν σήμερα όλα τα στοιχεία μιας αναγεννησιακής κατοικίας. Ο σχεδιασμός της κατοικίας αντιστοιχεί στην κατασκευή της έννοιας της κατοικίας και σε αυτήν της έννοιας της οικογένειας, με αποτέλεσμα οι μορφολογικές δομές του κτηρίου να αντικατοπτρίζουν τους οικογενειακούς δεσμούς των χρηστών και του τμήματος της κοινωνίας στο οποίο ανήκουν.

Στην έκθεση “Palladio Virtuel”, χρησιμοποιώντας τους όρους “ιδεατό” και “εικονικό” ως κλειδιά ανάγνωσης του παλλαδιανού λεξιλογίου, ο Peter Eisenman εξέθεσε τους τρόπους με τους οποίους η αρχιτεκτονική, ως ένα λογικό σύστημα αμφισβήτησης της λογικής, καθίσταται μια μέθοδος ανάδειξης της “διαφοράς μεταξύ της ύπαρξης και της δυνατότητας ύπαρξης”. Στο κείμενο “Η δυναμική της φυγόκεντρου”, διερευνάται η πρόταση διεξόδου του αρχιτέκτονα από τη θέση υποταγής του στη γεωμετρία και από όλα τα διαχρονικά ανθρωποκεντρικά παράγωγά της: αναλογίες, ρυθμό, τάξη, επανάληψη, συμμετρία, αρμονία, συμβολισμό.

Στον διάλογο ανάμεσα σε έναν Πρωτόπειρο και έναν Διδάσκαλο, με τίτλο “Parere sull’architettura”, γραμμένο από τον Piranesi στα 1765, μέσω μιας διαμάχης ορθού λόγου – συναισθήματος, κυρίαρχος στόχος είναι η ανάδειξη της ουσίας της αρχιτεκτονικής. Από το Altare di San Basilio στη Santa Maria del Priorato ��ου Piranesi έως το Wexner Center του Eisenman, η αναζήτηση της αλήθειας ταυτίζεται με τη χρήση της αφαίρεσης. Το πάθος, η έξαρση, το καπρίτσιο, το παράλογο, το αυθόρμητο, η συγκίνηση παραμερίζονται από το λογικά δομημένο επιχείρημα. Όμως, το μετέωρο υποστύλωμα του Peter Eisenman στο Wexner Center θέτει ένα νέο δεδομένο προς διερεύνηση: τη στιγμή κατά την οποία “γνωρίζουμε αλλά και δεν γνωρίζουμε” ακριβώς τι είναι αυτό το οποίο αντιλαμβανόμαστε, βρισκόμαστε σε μια εγρήγορση αναζήτησης προσδιορισμού και ετυμολογίας. Στο κείμενο που ακολουθεί, με τίτλο “Πρωτόπειροι και Διδάσκαλοι”, αναζητούνται οι πραγματικές αιτίες ύπαρξης της αρχιτεκτονικής και η επαναπροσέγγιση της χαμένης καθαρότητάς της.