Χανς Κέλσεν, συνηγορία υπέρ της δημοκρατίας

Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αυστρία και η Γερμανία αποφασίζουν να πειραματιστούν με τη δημοκρατία, η οποία οικοδομείται βιαστικά πάνω στα ερείπια της Αυτοκρατορίας. Οι νεωτερισμοί που εισάγει η δημοκρατία και οι φόβοι που εγείρει δίνουν λαβή, κατά τη δεκαετία του 1920, για παθιασμένες αντιπαραθέσεις, στις οποίες η συμβολή του Χανς Κέλσεν (1881-1973) ήταν μεγάλη. Απαντώντας στις επικρίσεις που δέχεται το Κοινοβούλιο και σε μια ορισμένη απογοήτευση από τους θεσμούς, ο Βιεννέζος νομικός προτείνει έναν ορισμό της δημοκρατίας που έρχεται αντιμέτωπος με τις παραδοσιακές και τις τρέχουσες, εκείνη την εποχή, αντιρρήσεις εναντίον της. Το ζήτημα της σταθερότητας των δημοκρατικών θεσμών, το οποίο αναφύεται εξαιτίας των πολιτικών ανατροπών που λαμβάνουν χώρα μετά το 1918, τίθεται πιεστικά όχι μόνο στον Κέλσεν αλλά και σε άλλους νομικούς, όπως ο Καρλ Σμιτ (1888-1985), ο Hermann Heller (1891-1933), ο Rudolf Smend (1881-1975), o Erich Kaufmann. Η ετερογένεια των απαντήσεων που όλοι αυτοί έδωσαν, και η οποία αποτελεί ένδειξη διαφορετικών προσανατολισμών -φιλελεύθερων, σοσιαλδημοκρατικών, κρατικιστικών, ή ακόμα και αυταρχικών-, δεν πρέπει να συσκοτίσει τη δέσμη των προβληματισμών που τούτοι οι προσανατολισμοί προϋποθέτουν· προβληματισμών οι οποίοι σχετίζονται με τη συνέχεια του κράτους και των τρόπων ενσωμάτωσης της πολυφωνίας, και που δεν παύουν να τους ανησυχούν.

Η ταυτότητα κράτους και δικαίου, την οποία ο Κέλσεν προβάλλει ως κύριο άξονα του επιστημονικού του έργου, έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες. Το κράτος εξασφαλίζει την ενότητά του μόνο μέσω της υπαγωγής των μελών του σε μια κοινή έννομη τάξη, ποτέ μέσω κοινωνιολογικών δεσμών. Με αυτό τον τρόπο ακυρώνεται κάθε προσπάθεια θεμελίωσης της ενότητας του κράτους στις εθνικές, θρησκευτικές, εθνοτικές, κλπ., συνιστώσες του. Επιπλέον, το κράτος δεν μπορεί ποτέ να έχει την αξίωση να είναι ανεξάρτητο από το δίκαιο. Η κρατική σφαίρα δεν έχει υπόσταση επέκεινα του δικαίου, και δεν πρέπει ποτέ να αυτονομηθεί από αυτό. Το κράτος είναι απλώς το εκτελεστικό όργανο του δικαίου, δεν έχει “υπερβατικά” θεμέλια.