Δόκτωρ Φάουστους

Ο T.S. Eliot αποκάλεσε τον Άγγλο ποιητή και θεατρικό συγγραφέα Christopher Marlowe (1564-1593) “τον πιο βαθυστόχαστο, τον πιο βλάσφημο από τους συγχρόνους του” και τον “το πιο φιλοσοφημένο, αν και ανώριμο, πνεύμα από τους ελισαβετιανούς δραματικούς συγγραφείς”. Για τον Swinburne ο Marlowe, που γεννήθηκε την ίδια χρονιά με τον Shakespeare, υπήρξε “ο πιο τολμηρός και εμπνευσμένος πρωτοπόρος στην ποιητική μας λογοτεχνία, ο πρώτος Άγγλος ποιητής που τη δύναμή του μπορούμε να την αποκαλέσουμε ανυπέρβλητη”. Ο Marlowe υπήρξε κατάσκοπος, μέθυσος και καβγατζής σε καπηλειά και κατηγορήθηκε όσο ζούσε για αθεΐα και βλασφημία. Η δολοφονία του στα 29 του χρόνια έδωσε λαβή σε διάφορες εικασίες, που επιβιώνουν ακόμα και στον αιώνα μας: πως υπήρξε θύμα πολιτικής δολοφονίας, πως ο καβγάς του με τον δολοφόνο του έγινε για λόγους ερωτικής αντιζηλίας, πως τελικά δεν σκοτώθηκε παρά έζησε εξόριστος και έγραψε όλα τα έργα που αποδίδονται σήμερα στον Shakespeare! Ο θάνατος αυτής της παζολινικής φυσιογνωμίας της αναγέννησης, αυτού του “αυτοαναλωμένου πρωτοπόρου” στην ακμή της ηλικίας και της τέχνης του υπήρξε αναπολόγιστη απώλεια όχι μόνο για το αγγλικό μα και για το παγκόσμιο θέατρο.

“Η τραγική ιστορία του Δόκτορος Φάουστους” παίχτηκε για πρώτη φορά το 1588 (ή 1589) με μεγάλη επιτυχία. Είναι η ιστορία ενός λόγιου της Αναγέννησης που πουλάει την ψυχή του στον Διάβολο. Ο Δόκτωρ Φάουστους εκφράζει δραματικά με έντονη δριμύτατα το δίλημμα ενός ανθρώπου παγιδευμένου σε δύο κόσμους. Ένας γενναίος καινούργιος κόσμος “του κέρδους και της ηδονής” είχε ανακαλυφθεί. Αλλά ποιο είναι το τίμημα; Ο Φάουστους προκαλεί το άπειρο: επιδιώκει να ελέγξει ένα διάστημα και μια διάσταση που δεν του ανήκουν δικαιωματικά. Ο πόθος του για προσωπική αθανασία και μια χωρίς όρια αυτοκρατορία είναι μια αυθάδης απόρριψη όλων των επίγειων περιορισμών του χρόνου και του χώρου. Ο Marlowe, μετά τον Λούθηρο, εκσυγχρόνισε και ξαναζωντάνεψε τον μεσαιωνικό διάβολο και τον προίκισε με νέες πνευματικές δυνάμεις. Ο Μεφιστοφελής είναι ένας πολύξερος διάβολος και παίζει στα δάχτυλα τη θεολογία του αντιπάλου του. Ο λόγιος της Αναγέννησης όχι μόνο δεν τον κατατροπώνει, αλλ’ αντίθετα του πουλάει την ψυχή του με αντάλλαγμα τη δύναμη και τη γνώση. Το αναγεννησιακό δίλημμα ανάμεσα σε μια επιστήμη περιορισμένη από το δόγμα κι από μια πρωτόγονη τεχνολογία, και στη μαγεία που υπόσχεται την κυριαρχία όλου του κόσμου, γίνεται το χριστιανικό δίλημμα ανάμεσα στην καταδίκη και στη σωτηρία. Η απελπισία της ύστερης Αναγέννησης ήταν η απώλεια της ελπίδας στη δύναμη της ανθρώπινης λογικής να μεταμορφώσει τον κόσμο και την ανθρώπινη φύση, η απώλεια της αυταπάτης για το μεγαλείο και το κάλλος του ανθρώπου. Όπως λέει ο Jan Kott στην εισαγωγή του, ο Φάουστους του Marlowe -που στο τέλος της Αναγέννησης ξέρει τόσο καλά ότι το τίμημα της χαράς είναι η κόλαση- είναι, προς το τέλος του 20ου αιώνα, σύγχρονός μας. Ο Δόκτωρ Φάουστους είναι στην ουσία μια τραγωδία της απόγνωσης.