Ο στοχασμός του έξω

Στο κείμενο αυτό ο Μισέλ Φουκώ μάς προτείνει μια φιλοσοφική προέκταση των σύγχρονων αναζητήσεων για τη σχέση μεταξύ γλώσσας και ομιλούντος υποκειμένου. Η γλώσσα δεν είναι πλέον ο χώρος μιας αλήθειας, μιας εσωτερικότητας ή μιας υποκειμενικότητας. Δείχνει τη γυμνή της ουσία, καθώς το υποκείμενο εξαφανίζεται μέσα σ’ αυτήν, αφήνοντας πίσω του μιαν ανυπαρξία, όπου η γλώσσα διαχέεται. Και μέσα σ’ αυτό το χάσμα μεταξύ υποκειμένου και γλώσσας εντοπίζεται η εμπειρία, ο στοχασμός του έξω. Δεν πρόκειται για μιαν αποφατική θεολογία της γλώσσας ούτε για έναν καινούριο μυστικισμό, αλλά για μια γλώσσα που σκάβει τόσο μέσα της ώστε προσκρούει στα όριά της, χάνεται στο περιβάλλον κενό, αμφισβητεί την ίδια την υπόστασή της. Μια τέτοια αντίληψη για τη γλώσσα υπονομεύει, τελικά, τον αυταπόδεικτο χαρακτήρα του ανθρώπινου είναι, αυτόν που αιώνες αναστοχαστικής σκέψης προσπάθησαν να κατοχυρώσουν. Για μιαν ακόμη φορά ο Φουκώ θα εικονογραφήσει τη σκέψη του μέσα από τη λογοτεχνία και την τέχνη: άλλοτε ήταν ο Βελάσκεθ, ο Μπόρχες, εδώ είναι ο Μωρίς Μπλανσό: ένας προνομιακός “μάρτυρας” για τον “στοχασμό του είναι”. Το δύσβατο και ερεθιστικό έργο του, στο μεταίχμιο μυθοπλασίας και στοχασμού, θα φωτιστεί μέσα από μια σειρά σχημάτων που προτείνει το βιβλίο.

“Έτσι, η γλώσσα απελευθερώνεται από όλους τους παλιούς μύθους με τους ο ποίους έχει πλαστεί η συνείδησή μας για τις λέξεις, για τον λόγο και για τη λογοτεχνία. Επί μακρόν υπήρχε η αντίληψη ότι η γλώσσα κυριαρχεί επί του χρόνου, ότι λειτουργεί τόσο σαν τη μελλοντική δέσμευση της υπόσχεσης, όσο και σαν τη μνήμη και την αφήγηση· υπήρχε η αντίληψη ότι ήταν προφητεία και ιστορία· πίστευαν επίσης ότι με την κυριαρχική της δύναμη θα φώτιζε το αιώνιο και ορατό σώμα της αλήθειας· πίστευαν ότι η ουσία της έγκειται στη μορφή των λέξεων ή στην πνοή που τις κάνει να πάλλουν. Όμως δεν είναι παρά ένα άμορφο βουητό, μια άμορφη ροή, η ισχύς της έγκειται στην απόκρυψη. Να γιατί είναι ένα με τη διάβρωση του χρόνου· είναι λήθη χωρίς βάθος και διάφανο κενό της αναμονής” (Michel Foucault)