Theodor W. Adorno ή στοχαστής σε χαλεπούς καιρούς

Τον Σεπτέμβριο του 2003 έκλεισαν 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου μεταμαρξιστή φιλοσόφου Theodor Wiesegrund-Adorno, στοχαστή ο οποίος σημάδεψε ανεξίτηλα το πνευματικό τοπίο του 20ού αιώνα. Ήδη στη Γερμανία το 2003 έχει κηρυχτεί “έτος Adorno “. Στο πλαίσιο αυτής της αναμνηστικής επετείου δεν θα ήταν άσκοπο ένα μικρό αφιέρωμα στη σκέψη και στο έργο του. Περιλάβαμε τρία κυρίως κείμενα. Το πρώτο, ένα μικρό αντιπροσωπευτικό γραπτό του ίδιου, επιγράφεται “Θέσεις πάνω στη θρησκεία και τη φιλοσοφία σήμερα” και συγκαταλέγεται στα “αμερικανικά” κείμενα του φιλοσόφου που γράφτηκαν στη δεκαετία του 1940, απευθείας στην αγγλική γλώσσα. Συνοψίζοντας τις απόψεις του για την τέχνη, τις οποίες θα ξαναβρούμε ανεπτυγμένες στα μεγάλα του αισθητικά έργα, ο Adorno εδώ έχει κατά νου κυρίως τους συσχετισμούς ανάμεσα σε τέχνη, φιλοσοφία και θρησκεία όπως έχουν αποτυπωθεί στο μνημειώδες τελευταίο μέρος της Φιλοσοφίας του Πνεύματος του Χέγκελ, υποβάλλοντας σε κριτική τις αναγωγές τού περιεχομένου που επιχειρούνται κάπως αυταρχικά εκεί – οι οποίες, βεβαίως, έχουν εκλαϊκευτεί με πολλούς και πολύ πιο χονδροειδείς τρόπους στις ημέρες μας. Ο δεύτερος μυστικός συνομιλητής του Adorno σε αυτό το κείμενο είναι προφανώς ο Walter Benjamin, ιδίως οι θέσεις του για τη μαγική ποιότητα του καλλιτεχνικού έργου όπως αποτυπώνεται στην αινιγματική έννοια της “αύρας” και για τη σημασία της απώλειας αυτού του στοιχείου στη σύγχρονη τέχνη, θέσεις οι οποίες συνοψίζονται στο όψιμο γραπτό του Benjamin “Το Έργο Τέχνης στην εποχή της μαζικής αναπαραγωγιμότητάς του”. Το κείμενο του Adorno “Theses Upon Art and Religion Today” βρίσκεται σήμερα στον τόμο Noten zur Literatur (Suhrkamp: Φραγκφούρτη επί του Μάιν, 1991), σσ. 647-653.

Τα δύο άλλα κείμενα του αφιερώματος είναι της νεότερης αμερικανίδας κριτικού Jeanne A. Schuller που επιγράφεται “Ο Κίρκεγκωρ υπό την οπτική τού Adorno”, και της γερμανίδας κριτικού Sabine Wilke που έχει τον τίτλο “Αναγνώσεις του Husserl από τον Adorno και τον Derrida.