Το «πρότυπο βασίλειο» και η μεγάλη ιδέα. Οψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880)

Μεγαλειώδες, ανυπέρβλητο, μοναδικό, είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που έχουν διατυπωθεί για το μνημειώδες βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα, σταθερά βασικό βιβλίο αναφοράς εδώ και σαράντα χρόνια. Το βιβλίο είναι μια πολύτιμη πηγή για τη μελέτη της ιδεολογικής αφετηρίας της Μεγάλης Ιδέας, και εργαλείο για να κατανοήσουμε την εκκίνηση του ελληνικού κράτους, αλλά και το παρόν της ελληνικής κοινωνίας. «Στο βιβλίο επιχειρείται η καταγραφή και, ως έναν εφικτό βαθμό, η κωδικοποίηση των αντιλήψεων για το ελληνικό έθνος και τον “προορισμό” του, όπως διαμορφώθηκαν στην Ελλάδα κατά τις πρώτες δεκαετίες της ανεξαρτησίας της. Στην αφετηρία βρίσκεται η επισήμανση μιας ιστοριογραφικής έξης που έρχεται συχνά να συσκοτίσει την εικόνα του ελληνικού 19ου αιώνα, και που η πλάνη της φαίνεται αυτονόητη: H σοβαρότητα που αποδίδει η πολιτική ιστορία στην τομή της ίδρυσης του ελληνικού κράτους δεν έχει αντίκρυσμα στην ιστορία της κίνησης των ιδεών· εκεί οι εξελίξεις που καταλαμβάνουν το επίκεντρο της προσοχής της πολιτικής ιστορίας υποβιβάζονται σε δεύτερη μοίρα, καθώς επικρατεί, γενικά, η τάση να θεωρείται δεδομένη η ενότητα και η συνέχεια της ελληνικής σκέψης και πνευματικής παραγωγής. Το αποτέλεσμα είναι να προκύπτουν δύο διαφορετικές όψεις της εποχής, που κάποτε είναι εξαιρετικά δύσκολο να ταιριάξουν μεταξύ τους. Ό,τι για τη μία όψη θα ήταν “ιδέα”, για την άλλη μπορεί να μην είναι παρά “σύνθημα”, και ένας επίγονος π.χ. του διαφωτισμού μπορεί, κατά τις βουλές του παρατηρητή του, να μεταμορφώνεται σε απλό κρατικό λειτουργό ή κομματάρχη».