Θρησκειολογικά ελάσσονα

Τα δοκίμια αυτά επισκοπούν ένα παγκόσμιο θρησκειολογικό υλικό, επιχειρώντας από τη μία πλευρά να το κατανοήσουν μέσ’ από τη συστηματική πολιτισμική σύγκριση, και από την άλλη να το εντάξουν σε ένα μακροϊστορικό σχήμα που δεν παραγνωρίζει ούτε τις ιδιαιτερότητες των θρησκευτικών φαινομένων ούτε την εξάρτησή τους από το μεγάλο συνεχές τού ανθρώπινου πολιτισμού. Με τρόπο λιγότερο θεωρησιακό απ’ ό,τι στις Μελέτες για το ιερό και σε χαμηλότερο επίπεδο αφαίρεσης, περισσότερο δεσμευμένες δηλαδή στις απτές ιδιαιτερότητες των μορφών που συζητιούνται, οι προσεγγίσεις αυτές υποβάλλουν σταθερά στο βάθος μια θεωρία τής θρησκείας -καλύτερα: ανθρωπολογία τού ιερού- ως μέρος μιας ακόμη ευρύτερης φιλοσοφίας τού πολιτισμού ή της ιστορίας.

Η θρησκεία και τα φαινόμενα που υπάγονται στη δικαιοδοσία της εμφανίζονται πολύ διαφορετικά στο φακό τής ακαδημαϊκής θρησκειολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας ή της ψυχανάλυσης, της γλωσσολογίας ή της ιστορίας – και αυτό αναπόδραστα γεννά το ερώτημα: υπάρχει κάτι που διαποτίζει όλες αυτές τις προσεγγίσεις χωρίς να εξαντλείται από καμία, το οποίο θα μπορούσε να προσαχθεί ως ίζημα του ίδιου τού πράγματος στην προ-επιστημονική του ουσία; Τουλάχιστον στη θεωρητική ζωή, πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε αυταπάτη αμεσότητας: απέναντι στις παραμορφώσεις τής επιστημονικής μονομέρειας το μόνο που έχουμε ν’ αντιτάξουμε είναι άλλες, όσο το δυνατόν περισσότερες τέτοιες προοπτικές “παραμορφώσεις”, ώστε μέσ’ από τη συνεχή μεσολάβησή τους να οδηγούμαστε σε διαρκώς διευρυνόμενες κατανοήσεις.